بیستم صفر ۶۱ هجری قمری، اربعین چهلمین روز) کشته شدن حسین بن علی فرزند علی بن ابی طالب و فاطمه زهرا، امام سوم شیعیان و طبق نظر شیخ مفید و شیخ طوسی، زمان بازگشت اهل حرم حضرت از شام (دمشق) به مدینه است. همچنین بنا بر نقل ایشان، جابر بن عبدالله انصاری صحابی برجسته محمد به عنوان نخستین زائر حسین بن علی، یا لااقل از نخستین زائران او، در این روز وارد کربلا شده و زیارت اربعین را بجا آورده است. ابراهیم آیتی نیز مینویسد: «جابر بن عبدالله انصاری … بیستم ماه صفر، درست چهل روز بعد از شهادت امام وارد کربلا شد و سنت زیارت اربعین امام به دست او تأسیس گردید». بر این اساس «از همان آغاز که تاریخش معلوم نیست، شیعیان به حرمت آن، زیارت اربعین میخواندهاند.»زیارت اربعین تنها درباره حسین بن علی وارد شده و هیچ پیشینه اى را نمی توان برای اربعین و اعمال مربوط به این روز تا پیش از حادثه عاشورا تصدیق کرد و این ویژگی و امتیاز، تنها براى حسین بن علی دانسته شده است. البته در باب علت اهمیت این روز نزد عرف شیعیان، این نکته نیز قابل توجه است که هرچند روایانی بر اهمیت و زیارت اربعین وارد شده است، لکن نمیتوان این احتمال را انکار کرد که برخی گزارشهای تاریخی مبنی بر حضور اهل بیت امام و بازماندگان کشتهشدگان کربلا در کربلا در اربعین از عوامل توجه خاص ایشان به اربعین باشد.
در تقویم رسمی ایران این روز تعطیل میباشد.
پیادهروی اربعین حسینی
مورخان[چه کسی؟] نوشتهاند که جابر بن عبدالله انصاری، همراه عطیه عوفی در همان اولین اربعین پس از عاشورا به زیارت حسین رفتند.
در برخی منابع اسیران شام یعنی بازماندگان کشتهشدگان کربلا در چهملین روز کشته شدن حسین بن علی به کربلا رسیدند. از جمله در کتاب نزهه الزاهد ص ۲۱ این مطلب ذکر شدهاست.
ایران سوگواری بیشتر در ماههای محرم و صفر و به ویژه اربعین برگزار میشوند. معمولاً هر مجلس روضه از دو بخش زنانه و مردانه تشکیل میشود. برخی روضهها ممکن است کاملاً زنانه باشند و گاه کاملاً مردانه. مجلس روضه ممکن است در خانه تشکیل شود و یا در تکیهها، مساجد و حسینیهها برپا شود. که مجلس روضه معمولاً با قرائت قرآن و یا زیارت عاشورا شروع می شودو از سخنرانی و ذکر مصیبت هم تشکیل میشود.
در سالهای اخیر جمعیت حاضر در مراسم سوگواری اربعین در کربلا در صدر فهرست بزرگترین اجتماعات مسالمتآمیز جهان قرار دارد. در اربعین ۱۴۳۵ قمری (دسامبر ۲۰۱۳) حدود ۲۰ میلیون جمعیت در کربلا مجتمع شدند.
