بیماری جذام
* رهام رسول زاده[۱]
چكيده : در این جا ما با بیماری جذام آشنا می شویم و به تاریخچه ی آن پی میبریم و با با کتری باسیل میکو باکتریوم لپرا که عامل این بیماری است آشنا میشویم و در ادامه با در مان این بیماری و تاثثیرات اجتماعی و سن شغل و جنس افراد و راه های انتقال ان می پردازیم
درمان جذام و علائم بیماری جذام
با مطالعه تاریخ در می یابیم جذام یکی از قدیمی ترین بلایایی است که بشر با آن دست به گریبان بوده است . اولین نمونه های جذام ، در مناطقی از جمله هند و مصر دیده شد و تا مدتها تصور می شد که این بیماری ارثی ، عذابی از جانب خداوند است. اما در سال ۱۸۷۳، یک پزشک نروژی به نام « گرهارد هانریخ آرمورهانسن» کشف کرد که عامل واقعی جذام، باسیلی به نام « میکو باکتریوم لپرا» است.
هم اکنون نیز جذام، یکی از بزرگترین مشکلات سلامتی ، در بسیاری ازکشورهای در حال توسعه ، محسوب می شود. درآغاز سال ۱۹۹۸، بیش از هشتصد هزار بیمار مبتلا به جذام به ثبت رسید . در حالی که تا یک سال پیش از آن، تقریباً هفتصد هزار نمونه جدید، دیده شده بود . در مجموع به نظر می رسد بیش از یک میلیون نفر به این بیماری مبتلا هستند که بیشتر آنها در آسیای جنوب شرقی ، آفریقا و آمریکای لاتین پراکنده شده اند و تنها درهشت کشور هند، ماداگاسکار، بنگلادش، میانمار، نپال و نیجریه می توان حدود ۹۱ درصد از کل این بیماری را شناسایی کرد.
جذام چیست؟
جذام یک بیماری مزمن مسری است که به وسیله باسیل های مقاومی به نام میکوباکتریوم لپرا به وجود می آید . پوست و اعصاب، مهمترین مناطقی هستند که هدف این باسیل ها قرار می گیرند . هر چند که سایراندام های بدن نیز چندان از حمله این بیماری، مصون نیستند. به خصوص دست، پا، صورت و چشم ها ممکن است دچاراین ضایعه شوند. چون عصب این اعضا از بین می رود، بیمار آسیب دیدگی و سوختگی حاصل از بیماری را احساس نمی کند و ضایعات حاصله ممکن است تبدیل به زخم شوند . به علاوه این بیماری ممکن است خود را به صورت ضعف ماهیچه ها و فلج نیز نشان دهد و در نتیجه، معلولیتهای جدی از قبیل از شکل افتادگی عضو یا حتی کوری و از بین رفتن انگشتان دست و پا به وجود خواهد آمد.
بیماری جذام, جذام چیست؟, درمان جذام
چگونگی سرایت و انواع جذام
جذام عمدتاً با قطرات بسیار ریز آب بینی می تواند پراکنده شود . بهداشت و وضعیت زندگی نیز در انتقال بیماری، نقش موثری دارند. اکثر افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، هیچ وقت متوجه نمی شوند که به این باکتری آلوده شده اند. درمیان این بیماران، عکس العمل سیستم ایمنی، نوع جذامی را که به آن مبتلا شده اند، مشخص می کند . انواع جذام عبارتند از:
پسی – باسیلاری: بیماری جذامی با تعداد نسبتاً کمتر باکتری.
مالتی – باسیلاری: چون بیماران جذامی مالتی، تعداد بیشتری از باسیل ها را در بدن خود دارند، بیماری آنها واگیر دارتر خواهد بود، ضایعات پوستی بیشتری خواهند داشت و درمان طولانی تری در انتظارشان است.
علایم این بیماری
رنگ پریدگی پوست و بی حسی، اولین علایم جذام هستند . در بیماران مالتی- باسیلاری ، بسیاری از اندام های دیگر مانند غدد لنفاوی، بینی، بیضه و کلیه ها نیز ممکن است درگیر شوند . اما مهمترین معلولیت ناشی از جذام، درگیری اعصاب بالاتنه است که درنتیجه آن، بی حسی یا اختلال حرکتی در یک سری عضلات مشخص، به وجود می آید.
درمان جذام
از آن جا که تمامی میکوباکتریوم های فعال قابل کشته شدن هستند، جذام یک بیماری قابل درمان است. چند دارو درمانی، موثرترین درمان پیشنهادی سازمان بهداشت جهانی برای بیماری جذام است . البته بیماران برای معالجه کامل، باید به صورت مرتب داروهای خود را طی دوره های نسبتاً طولانی مصرف نمایند . یک دوره ۶ماهه برای بیماران پسی – باسیلاری و یک دوره ۲۴-۱۲ ماهه برای بیماران جذامی مالتی – باسیلاری کافی خواهد بود. جذام بیشتر از هر چیز، یک بیماری معلولیت آور است از این رو، هدف از کنترل برنامه ها، علاوه بر قطع انتقال باکتری و درمان بیماران، کاهش ناتوانی و معلولیت آنها نیز هست.
آنچه که در این بیماری اهمیت دارد، آغاز سریع درمان است . یعنی پیش از آن که اولین علایم معلولیتها ظاهر شوند.
بیماری جذام, جذام چیست؟, درمان جذام
شایان ذکر است که جذام هنوز یکی از معضلات جدی سلامت عمومی است . با وجود این ، برای کنترل آن هیچ کار جدی صورت نگرفته است . از هنگامی که راه درمان موثر برای آن پیدا شد، امکان پیشگیری از شکل افتادگی اندام ها و معلولیت وسرعت در بهبود، فراهم گردید . البته به یاد داشته باشید که این فقط درصورتی امکان پذیر است که درمان تا حد امکان، سریع آغاز شود.
روایات اسلامی در مورد درمان تغذیه ای جذام
ابوهریره (ره) روایت كرده که رسول خدا (ص) فرمود: زیتون را بخورید و به بدن بمالید كه هفتاد مرض از جمله جذام را شفا می بخشد.
در کتاب ” خواص سبزی های خوراکی ” تالیف ” مرتضی نظری آمده است که امام صادق فرموده اند : خوردن ریحان فرد را از بیماری جذام ایمن می گرداند. و نیز فرموده اند : خداوند متعال مرض جذام را از یهود برداشت، زیرا آنها چغندر می خوردند.
امام موسی کاظم نیز فرموده اند : به خوردن شلغم عادت کنید ، زیرا در هر کس رگ جذام باشد آن را از بین می برد. ( بحارالانوار/ ج ۱۴ )
جذام چیست :
جذام یک بیماری عفونی قدیمی است که ویژه انسان است و عامل مولد آن باکتری Mycobacterium lepraeنام دارد.این بیماری پوست، اعصاب محیطی و اعضای مخاطی مانند چشم ها و مجاری تنفسی را مورد حمله قرار می دهد.
بیماری جذام عمدتا سیستم اعصاب در ناحیه دست ها، پاها و صورت را هدف قرار می دهد. این بیماری همچنین با عنوان بیماری هانسن نیز شناخته شده است و علت این نامگذاری این است که جی.آی. هانسن در سال ۱۸۷۳ باسیل مولد آن را کشف کرد. ابتلا به جذام بیشتر در نواحی گرم و مرطوب در مناطق استوایی و نیمه استوایی شایع است. فرد مبتلا اغلب در نواحی آسیب دیده دردی حس نمی کند و ممکن است بدون اطلاع و ناخواسته به اعضای بدنش آسیب وارد کند.
مدت های زیادی تصور می شد که این بیماری مشکل مرموزی است که با نفرین در ارتباط است و افراد مبتلا به جذام قرنطینه و مطرود بودند. امروزه، درمان موثری برای این بیماری وجود دارد و قابل معالجه است و برای قرنطینه کردن افراد جذامی هیچ توجیهی وجود ندارد. همانطور که در بالا گفته شد این بیماری در ابتدا اعصاب دست ها، پاها و چشم ها و برخی از اعصاب را در پوست تحت تاثیر قرار می دهد و در شرایط حاد در صورتی که فرد اقدام به درمان نکند بیماری می تواند به فقدان حواس، فلج ماهیچه های دست ها و پاها، از شکل افتادگی بدن و کوری منجر شود.
جذام بیماری رنج آوری است که اگرچه قابل درمان است اما در صورت عدم درمان باعث فلج و غیر عادی شدن شکل بدن می شود. باکتری مولد جذام شبیه به باکتری مولد بیماری سل است. این بیماری ۳ نوع مختلف دارد.
نوع اول، نوع معمولی آن با عنوان جذام سپروماتو است که به اعصاب مرکزی، پوست، دستها و پاها، اعضای مخاطی مانند مجاری مرتبط به بینی و چشم حمله ور می شود.
در مقابل نوع دیگری این بیماری تحت عنوان توبرکولوئید یا شبه سل که منطقه ای است به طوری که کمتر از نوع اول در بدن گسترش پیدا می کند.
نوع سوم با عنوان جذام بینابین یا جذام با دو شکل مجزا شناخته شده است و ویژگی های هر دو نوع قبلی را با خود دارد.
در سال ۱۹۸۲ سازمان جهانی بهداشت طبقه بندی ساده ای را برای این بیماری ارائه کرد که شامل ۲ نوع جذام paucibacillary (PB) و Multibacillary (MB) است.
این طبقه بندی امروزه در سراسر جهان برای اهداف درمانی مورد استفاده است. هم چنین طبقه بندی قدیمی تر و تاحدی هم پیچیده تر هنوز در برخی از برنامه ها بویژه برای مطالعات تحقیقاتی کلینیکی کاربرد دارد. تشخیص این بیماری تا حدی مشکل است اما مهمترین ویژگی آن بروز بریدگی هایی بر روی بدن و به همراه آن از دست دادن حواس است. علائم جذام لپروماتو شامل گرفتگی بینی و گره ها و زخم های روی پوست در پشت و جلوی بدن است. از دست دادن حواس از انگشتان دست ها و پاها آغاز می شود و این امر باعث بروز جراحات و آسیب های ناخواسته ای شود که آنها هم به نوبه خود عفونی می شوند. در موارد پیشرفته و حاد بیماری حالت قانقاریا ایجاد شده و بدن فرد دچار گزیدگی و ضایع شدن می شود. این بیماری قابل معالجه است اما تاثیر درمان بستگی به تشخیص زودهنگام آن دارد. از سال ۱۹۸۲ سازمان جهانی بهداشت روش معالجه ترکیب دارویی را ارائه کرد. در این روش به بیماران ترکیبی از آنتی بیوتیک های قوی داده می شود که می تواند نوع شبه سل را ظرف ۶ ماه به طور کامل درمان کند و نوع عفونی تر آن که لپرومائو است ظرف ۲ سال معالجه کند. اگر درمان زود آغاز شود تغییر شکل بدن و فلج قابل پیشگیری است. این روش همچنین افرادی که عفونت های شدید دارند بسیار سریع عفونت زدایی کرده و در نتیجه به پیشگیری از شیوع جذام کمک می کند. لازم به ذکر است که انجمن انگلیسی درمان جذام (LEPRA) یک موسسه پزشکی است که با اهداف سازمان جهانی بهداشت در جهت ریشه کنی این بیماری پیش می رود. هدف از فعالیت این موسسه تشخیص زودهنگام بیماری و ارائه درمان مناسب است. با این حال اکثر بیمارانی که در نقاط دور از دسترس زندگی می کنند به سختی به تشخیص زودهنگام دسترسی پیدا می کنند.
راه های انتقال: راههای انتقال بیماری عبارتانداز: دستگاه تنفس، دستگاه گوارش، پوست، از طریق رحم مادر به نوزاد، تماس با حیوانها، حشرات و خاک محیط اطراف.
چون دوره کمون طولانی است، راه اصلی ورود عامل بیماری جذام به بدن مشخص نمیباشد ولی محتملترین راه، دستگاه تنفسی میباشد. جذام تر یا همان لپروماتوز واگیردار میباشد. با توجه به اینکه این افراد در هر شبانهروز حدود ۱۰۰ میلیون باسیل جذام را از طریق ترشحات بینی خود به محیط خارج دفع میکنند اما بیماری جذام به آسانی منتقل نمیشود وانتقال آن مستلزم تماس طولانی و چندین ساله با بیماران مبتلا به جذام میباشد. برهمین اساس انتقال آن به پرسنل بیمارستانی بسیار ناچیز میباشد.
با توجه به اینکه عامل جذام در بدن پشه خاکی و ساسهایی که از بیماران درمان نشده تغذیه کردهاند یافت شدهاست، احتمال اینکه بیماری از طریق نیش حشرات منتقل شود وجود دارد، ولی هنوز به اثبات نرسیدهاست. لازم به ذکر است با توجه به شواهد ظاهری و آزمایشگاهی قابلیت انتقال بیماری در بیشتر موارد در عرض ۳ ماه پس از مصرف مداوم و منظم داپسون (DDS) یا کلوفازیمین ودر عرض ۳ روز پس از درمان با ریفامپین، از بین میرود.
تاثیرات سن جنس شغل و موقییت اجتماعی: یماری در هرسنی ممکن است حادث گردد، اما بیشترین شیوع سنی آن در بزرگسالان جوان است. به طوری که در مناطق بومی، بروز سنی بیماری در سنین ۲۰ تا ۳۵ سالگی، به اوج میرسد. در بعضی از نژادها بروز بیماری در مردان بیشتر از زنان است و نوع لپروماتوز بیماری در مردان، ۲ برابر زنان عارض میگردد. تأثیر فقر، در بروز آن به اثبات رسیدهاست. از نظر شغلی، اکثریت جذامیان ایران را کشاورزان تشکیل میدهند اما دربین بیماران جذامی، کارمند، مهندس، کارگر و… به چشم میخورد. شایان ذکر است چون حساسیت نژادی نسبت به جذام را نمیتوان از دیگر عوامل بیماری مجزا نمود، بنابراین اگر جذام در منطقهای شایعتر است به علت دخالت عوامل زیستشناسی، اقتصادی واجتماعی است وارتباطی به منشا نژادی و قومی ندارد. تأثیر عوامل مساعد کننده بیماری
ازآنجا که با صنعتی شدن برخی از کشورهای بومی جذام، از میزان بروز آن کاسته شدهاست وهماکنون نیز بیشترین موارد آن در اقشار آسیبپذیر جامعه یافت میشود، باید فقر وبیخانمانی و تغذیه نامناسب رااز عوامل مساعدکننده ابتلا به این بیماری به حساب آورد. لازم به یادآوری است که حتی پژوهشگران قدیمی نیز به بعضی از این عوامل توجه داشته ومورد تاکید قرار دادهاند، به طوری که در دائرةالمعارف قانون علاوه بر تماس خانوادگی وانتقال داخل رحمی بیماری، به تأثیر دما و وضعیت نامطلوب تغذیه نیز به عنوان عوامل زمینهساز بروز جذام اشاره شدهاست.
با تشکر از : مادر عزیزم و استاد تقوی
مراجع: وب های
- Vista News Hub
- بیتوته
- دکترعزیزی، فریدون-دکتر حاتمی، حسین-دکتر جانقربانی، محسن- اپیدمیولوژی و کنترل بیماریهای شایع در ایران. در
- ویکیپدیا، دانشنامه آزاد
[۱] رهام رسول زاده roham009@gmail.com
