اصول برنامه ریزی درسی

به نام خدا

نحوه­ی برنامه­ریزی درسی (قسمت اول)

یکی از دغدغه­ها و مسائل همیشگی افراد مختلف برنامه­ریزی و نحوه­ی آن است. شاید تا مدت­ها تلاش می­کردیم این ذهنیت را تقویت کنیم که برنامه­ریزی برای انجام کارها و زندگی بهتر لازم و ضروری است اما امروزه بیشتر با این مفهوم درگیر هستیم که چگونه این برنامه­ی لازم را طراحی و اجرا کنیم. یکی از مواردی که مهارت برنامه­ریزی به طور جدی به کار گرفته می­شود، درس خواندن است. برای یک مطالعه­ی خوب و دریافت یک نتیجه­ی مطلوب به یقین یک برنامه­ریزی صحیح لازم و ضروری است. این لزوم چنان جدی و قابل توجه است که چهره­ی مدارس جدید را در کشور ما اگرچه با تأخیر نسبت به سایر کشورها تغییر داده است و اولیا و   دانش­آموزان و حتی مدارس توانا و برتر به خصوص در سال­های پایانی دبیرستان به فکر حضور مشاوری کارآمد و دانا می­افتند که یکی از انتظارات از این شخص برنامه­ریزی درسی است.

حال این سؤال پیش می­آید که برای داشتن یک برنامه­ی خوب و قابل اجرا که شخص را به هدفش برساند چه مواردی لازم است رعایت شود و چگونه می­توان برنامه­ای داشت که هم مناسب حال باشد و هم کارآمدی لازم را داشته باشد. برای داشتن چنین برنامه­ای با ما همراه باشید و مرحله به مرحله برنامه­ی خودتان را طراحی کنید. در این مقاله تلاش می­کنم راه رسیدن به یک برنامه­ی صحیح را در ۳ قسمت به شما ارائه دهم.

• · قسمت اول : نکات مهم در برنامه­ریزی صحیح
• · قسمت دوم : چگونگی طراحی یک برنامه­ی درسی و جداول استاندارد برنامه­ریزی به روش اسکینر
• · قسمت سوم : تقسیم­بندی دروس در برنامه و روش اجرای بدون نقص

و در اینجا به قسمت اول یعنی نکات مهم در برنامه­ریزی صحیح می­پردازیم:

1. ۱٫ چیزی که حتی از خود برنامه مهم­تر است وفاداری به آن است. قطعا اگر کسی برنامه­ای معمولی داشته باشد اما آن را خوب و دقیق اجرا کند، بهتر از داشتن یک برنامه­ی علمی عالی اما اجرای ضعیف آن است. قبل از اینکه برنامه­ریزی کنیم و یا به دنبال داشتن یک برنامه­ی خوب باشیم، بهتر است با خود قرار بگذاریم که به برنامه وفادار بمانیم. در جلسات مشاوره­ی مختلف من و همکارانم برنامه­ای را طراحی می­کنیم که حتی­الامکان اصولی که در این نوشته برای شما خواهم گفت در آن رعایت می­شود اما در عمل و برنامه­ی اجرایی دانش­آموز دیده می­شود که در اکثر موارد تفاوت­های جدی با اصل برنامه دارد و گاهی هیچ شباهتی ندارد!!! (آفرین) تجربه­ی جلسات مشاوره­ی من نشان می­دهد که بیشتر         دانش­آموزانی که برنامه­ برای آنها ریخته می­شود، وقتی از جلسه بیرون می­روند انگیزه و آمادگی لازم برای اجرای برنامه را دارند اما در روزهای بعد این توانایی کمرنگ و کمرنگ­تر می­شود. این موضوع نشان می­دهد که برای اجرای صحیح برنامه حتما از همان روز برنامه­ریزی که حداکثر آمادگی را برای اجرای آن دارید کار را شروع کنید و هرگز آن را به فردا یا شروع هفته موکول نکنید که:

“ بدترین راه انجام ندادن یک کار به فردا انداختن آن است. “

نکته­ی دیگر اینکه در بسیاری موارد از دانش­آموزان مختلف شنیده­ام که علت عدم اجرای برنامه را به هم ریختن برنامه در روزهای آغازین می­دانند. مثلا در روز دوم برنامه، با واگذاری یک تکلیف پیش­بینی نشده یا یک آزمون خارج از برنامه، ساعت­های طراحی شده به هم می­ریزند و همین باعث از دست رفتن کارایی برنامه     می­شود و دانش­آموز رغبت و انگیزه­ی خود را برای ادامه از دست می­دهد یا تصور می­کند که دیگر نمی­تواند خود را با برنامه هماهنگ کند. برای جلوگیری از این اتفاق نخست بدانید که در برنامه­ریزی باید جایی برای اتفاقات پیش­بینی نشده و جبران ضعف­ها قرار دهید که در قسمت­های دیگر همین مقاله در مورد آن خواهم نوشت و دیگر اینکه اگرچه اجرای دقیق برنامه بسیار مهم است اما اگر بواسطه­ی اتفاقات پیش­بینی نشده یک روز برنامه اجرا نشود، ادامه­ی برنامه را با مختصر تغییری می­توان اجرا نمود پس آن را به قیمت از دست رفتن کل برنامه تمام نکنید.

1. ۲٫ قبل از شروع به طراحی برنامه باید هدف خود را تعیین کنید. بدانیم که:

” بهترین تیرانداز با دقیق­ترین سلاح  نمی­تواند هدفی را نشانه­گیری کند که وجود ندارد. “

قبل از هر برنامه­ریزی و هر تصمیمی برای تغییر حتما باید هدف را تعیین کنیم. اولین قدم تعیین هدف است. این اصل را فراموش نکنیم. اهداف در ۲ قالب بایستی طراحی شوند. یکی اهداف کوتاه مدت مثل موفقیت در آزمون، افزایش قدرت در یک درس خاص، توجه ویژه به حل مسأله و … و دیگر اهداف بلند مدت که مثلا     می­تواند رشته­ی مورد علاقه، رتبه­ی کنکور، معدل پایان سال یا چیزی مشابه اینها باشد. در یک برنامه­ریزی اصولی هر دوی این اهداف بایستی در برنامه لحاظ شوند. اهداف بلند مدت مسیر کلی برنامه را تعیین می­کنند اما اهداف کوتاه مدت برای سنجش کیفیت اجرای برنامه در یک مقطع خاص استفاده می­شوند. می­بینید که اگر بدون تعیین اهداف حرکت کنیم در عمل برنامه­ریزی و تعیین کیفیت اجرای آن میسر نیست. نکته­ی بسیار مهمی که در اینجا ذکر آن لازم است این است که تنها تعیین هدف کافی نیست بلکه باید به آن متعهد بود. در سال­های کار خود دانش­آموزان زیادی را دیده­ام که اهداف بزرگی را تعیین کرده­اند اما تنها برخی از آنها به آن رسیده­اند و آنها دانش­آموزانی بوده­اند که در تمام مسیر به هدف خود متعهد بوده­اند و سختیها و مشکلات اگرچه هر انسانی را خسته می­کند اما هرگز آنها را از هدف منحرف نکرده است. یادتان باشد که وقتی هدفی را انتخاب می­کنید، باید هزینه­ی آن را پرداخت کنید. اینجاست که تعهد به هدف خود را نشان می­دهد. واضح است که رسیدن به یک هدف بزرگ به راحتی میسر نیست. چیزی که در این راه می­تواند یاور خوبی برای شما باشد، ارتباط با دانش­آموزان موفق مثل رتبه­های برتر کنکور، رتبه­های برتر آزمون­ها و یا حتی دانش­آموز موفق کلاستان باشد. وقتی به مسیر آنها نگاه کنید خواهید دید که چقدر تلاش کرده­اند و چقدر برای رسیدن به آنچه می­خواهند مصمم بوده­اند.

” اگر هدف بزرگی را می­خواهید باید به اندازه­ی آن بزرگ باشید. “

1. ۳٫ بهتر است در برنامه­ریزی به توصیه­های مشاورین آگاه توجه کنیم. متأسفانه در امور مربوط به تعلیم و تربیت همگان خود را صاحب نظر می­دانند و بسیاری تصور می­کنند، افرادی که در کنکور شرکت  کرده­اند و گاهی رتبه­های خوبی هم بدست آورده­اند، میتوانند مشاورین خوبی هم باشند. واضح است که کسی که خود کاری را خوب و درست انجام داده است، می­تواند راهنمای خوبی باشد. اما این شرط لازم است و کافی نیست. برنامه­ریزی دقیق و صحیح کاری است که نیاز به دانش و تجربه­ی کافی در امر مشاوره دارد و این صرفا با یک کنکور خوب بدست نخواهد آمد. در ضمن باید بدانیم که برنامه یک فرمول کلی نیست بلکه یک مسیر کاملا شخصی است. برنامه­ای خوب و کارآمد است که برای شما و با حضور فعال و جدی خود شما طراحی شده باشد. اگر برنامه­ای در این فضا طراحی نشود، حتی اگر تمام اصول علمی هم در آن رعایت شود تنها یک قالب صحیح کلی است. این مدل برنامه برای کمک به دانش­آموز برای طراحی برنامه­ی منحصر به خودش خوب است اما باز هم تأکید می­کنم یک برنامه­ی اجرایی نیست.
2. ۴٫ نکته­ی دیگری که به همه­ی شما عزیزان رعایت آن را توصیه می­کنم این است که برنامه­ای برای شما مناسب است که با عملکرد مدرسه­تان هماهنگ باشد و خواسته­های دبیران ارزشمند شما را تأمین کند. عدم هماهنگی برنامه­ی شما با مدرسه باعث می­شود که شما دچار دوگانگی برنامه­ها شوید و این بدون شک شما را سردرگم خواهد کرد و همچنین اگر برنامه­ی شما خواسته­های دبیرانتان را تأمین نکند، در عمل کلاس درس را برای شما غیر قابل استفاده خواهد کرد و این به معنی از دست دادن زمان طلایی یادگیری است بنابراین خواسته و تکلیف معلم خود را بر هر کار دیگری مقدم بدانید و به آن عمل کنید.
3. ۵٫ و نکته­ی آخر اینکه برای اجرای هرچه بهتر برنامه به خودتان انرژی مثبت بدهید. همه­ی ما می­دانیم که اجرای برنامه گاهی حقیقتا کاری سخت و دشوار است. گاهی خستگی­ها به سراغ شما می­آیند. تصور نکنید که در این زمان شما یک انسان ضعیف هستید. ابدا اینطور نیست. این اتفاق برای همه حتی بهترین دانش­آموزان هم می­افتد. صبور و قوی باشید و به خودتان انرژی مثبت بدهید. خودتان را تشویق کنید. همه­ی ما بارها و به خصوص در میادین ورزشی دیده­ایم که تشویق تماشاگران چه تأثیر جدی و غیر قابل انکاری بر عملکرد شخص می­گذارد. تماشاگر شما در اجرای برنامه خودتان هستید. خودتان را تشویق کنید و فضای پیرامون خودتان را پر از انرژی­های مثبت کنید. به هم­کلاسان خود انرژی مثبت بدهید و از آنها انرژی مثبت دریافت کنید. همیشه در جلسات مشاوره از دانش­آموزان سؤال می­کنم که اگر هم­کلاسی تو به تو بگوید من فکر می­کنم موفق نمی­شوم، چه می­کنی؟ تقریبا در تمام موارد پاسخ شما این است که به او کمک می­کنم و سعی می­کنم او را از این اشتباه درآورم. پس در اینجا از همه­ی شما خواهش می­کنم خودتان را هم از این اشتباه درآورید. تشویق لازمه­ی هر تلاشی است و تمام انسان­ها به تشویق نیازمندند.

ادامه دارد …

یادتان باشد که زمین گرد است پس هر پایانی شروع دوباره­ای است.