مهارت های زندگی (42) فصل پنجم؛ انواع موضوعات و سطوح مختلف مهارت های زندگی/قسمت هشتم : شناخت هیجان و راه های مدیریت و کارکرد مناسب آن (6 – خشم؛ نشانه ها و مشخصات)

در یک جمع بندی کلی نشانه های خشم تحت عنوان نشانه های فیزیکی یا همان نشانه های بدنی،  نشانه های فکری،نشانه های رفتاری، قابل تقسیم بندی است. که در ذیل به شرح و توصیف هر یک خواهیم پرداخت.

بحث : فرهنگی پرورشی
عنوان اصلی : مهارت های زندگی
عنوان فرعی : توضیح مهارت شناخت و مدیریت هیجان ( هیجان خشم)
عنوان فرعی تر : نشانه ها و مشخصات

نشانه ها و علامت های شناخت خشم:
*** نشانه های فیزیکی خشم عبارت است از :
1- تندشدن ضربان قلب
2- افزایش میزان آدرنالین در خون
3- افزایش فشار خون
4- نمودهای خارجی خشم در حالات چهره و بدن
5- واکنش‌های کالبدشناختی و گاه رفتارهای تهاجمی در ملأ عام ؛ مثلاً جانوران و انسان‌ها صدایشان را بالا می‌برند، می‌کوشند که بزرگ‌تر جلوه کنند، دندان‌هایشان را برهم می‌سایند و خیره می‌شوند. [1]
6- بیان خشم به عنوان یکی از نشانه های شناخت خشم است. راه غریزی و طبیعی بیان خشم پاسخ دادن تهاجمی است. خشم یک پاسخ تطبیقی به تهدیدهاست و الهام بخش احساس ها و رفتارهای قوی و اغلب تهاجمی است که به ما اجازه می دهد در صورت مورد حمله قرار گرفتن بجنگیم و از خود دفاع کنیم. بنابر این می توان گفت یک مقدار عصبانیت برای زنده ماندن ما لازم است. از سوی دیگر، ما به طور فیزیکی نمی توانیم به هر شخص یا شئ  که ما را ناراحت می کند حمله کنیم و ضربه بزنیم؛ قوانین، هنجارهای اجتماعی و عقل سلیم برای میدان عمل خشم ما، حد و حدودی می گذارد. مردم طیفی از فرآیندهای خودآگاه و ناخودآگاه را برای دست و پنجه نرم کردن با احساس های خشم شان بکار می برند. [2]

نشانه های خشم
راستش خیلی وقت ها ما خودمان هم متوجه نمی شویم چه هیجانی را تجربه می کنیم. الان استرس داریم، بی قراریم یا خشمگین هستیم؟
خیلی وقت ها به خاطر اینکه خشمگین شدن را چیز بدی می دانیم، اصلاً به خودمان اجازه نمی دهیم احساسمان برچسب خشم بخورد و فکر می کنیم اسمش چیز دیگری است. خشم چندین و چند نشانه دارد که روی هم رفته به سه دسته تقسیم می شود؛ نشانه هایی که در بدنمان تجربه اش می کنیم، نشانه هایی که در فکرمان می گذرد و نشانه هایی که نشانش می دهیم:

1- نشانه های بدنی
خشم خفیف و شدید دارد و بنابراین نشانه های بدنی اش هم ممکن است کم و زیاد یا شدید و ضعیف باشد اما اگر این نشانه ها را در بدنتان دیدید، به عنوان یک هشدار از خشمگین شدنتان جدی اش بگیرید:
* احساس داغ شدن و گرما
* احساس انرژی زیاد
* سرخ شدن پوست
* لرزش در دست ها
* تنفس سریع
* احساس انقباض و فشار در عضله ها
* افزایش ضربان قلب و نبض

2- نشانه های فکری
وقتی که خشمگین می شوید، بیشتر از همیشه غیرمنطقی فکر می کنیم.
در واقع موقع خشمگین شدن قضاوت ما به هم می ریزد. انواع و اقسام این به هم ریختن فکر را اینجا ردیف کرده ایم:
* تفکر همه یا هیچ: مثلاً «همه گذاشته اند توی کار من، من همیشه بدشانسی می آورم.»
* تعمیم بیش از اندازه: مثلاً «اینکه الان نمره بدی آورده ام نشان دهنده ی خنگی من است.»
* ذهن خوانی: مثلاً «این حتماً قصدی داشته که اینجور کوبیده به ماشین من.»
* پیشگویی: مثلاً «من مطمئنم امروز هم استاد به من گیر می دهد.»
* باید و نباید: مثلاً «من باید حال این را بگیرم تا بفهمد نباید اینجور رفتار کند.»
* برچسب زدن: مثلاً «این آدم مزخرف دیوانه است که دارد با من این طوری رفتار می کند.»

3- نشانه های رفتاری
پرخاشگری نشانه رفتاری خشم است. البته همانطور که گفتیم، خشم می تواند این نشانه را داشته باشد یا نه.
انواع و اقسام پرخاشگری رفتاری :
احتمالاً تا می گویند پرخاشگری، شما یاد درگیری های فیزیکی می افتید. اما ابتدایی ترین تقسیم بندی پرخاشگری، تقسیم آن به کلامی وبدنی است. یعنی ما بعضی وقت ها با کلمه و بعضی وقت ها با فیزیکمان به خودمان یا دیگران ضربه می زنیم. دومین تقسیم بندی، مستقیما یا غیرمستقیم بودن پرخاشگری است.
آیا ما مستقیم به طرف مقابل ضربه می زنیم یا غیرمستقیم؟ سومین تقسیم بندی هم فعال و منفعل بودن پرخاشگری است. در پرخاشگری فعّال ما یک کار را انجام می دهیم و پرخاشگری می کنیم اما در پرخاشگری منفعل ما با انجام ندادن کاری اعصاب دیگران را به هم می ریزیم. مثلاً با جواب ندادن به تلفن. با این حساب می شود چندین نوع ترکیبی از پرخاشگری را ردیف کرد:
1- پرخاشگری بدنی، فعال، مستقیم :
همان تصویر کلیشه ای ما از پرخاشگری شامل زخمی کردن، مشت زدن، لگد زدن
2- پرخاشگری بدنی، فعال، غیرمستقیم :
مثلا گذاشتن تله برای زخمی کردن یک نفر، یاانکار خشم در دراز مدت افسردگی می آورد. کسانی که خیلی زیاد از مکانیسم انکار استفاده می کنند واقعاً باور می کنند «همه چیز آرام است و من چقدر خوشبختم» و امثال آن… اما مساله این است که به هر حال بین آدم ها تعارض وجود دارد.  یک روش دیگر پرخاشگری بدنی، فعال، غیرمستقیم؛ اجیر کردن یک آدم برای ضربه زدن به فرد مورد نظر است.
3- پرخاشگری بدنی، منفعل، مستقیم :
مثلاً قهر کردن به حالت نشسته. هر چه دیگران بخواهند ما را بلند کنند، ما بلند نمی شویم.
4- پرخاشگری بدنی، منفعل، غیرمستقیم :
مثلاً حرکت نکردن همراه با یک گروه
5- پرخاشگری کلامی، فعال، مستقیم :
مثلاً فحش دادن یا توهین به دیگران
6- پرخاشگری کلامی، فعال، غیرمستقیم:
مثلاً پخش شایعات بی اساس در مورد یک نفر
7- پرخاشگری کلامی، منفعل، مستقیم :
مثلاًجواب ندادن به یک نفر
8- پرخاشگری کلامی، منفعل، غیرمستقیم :
مثلاً وقتی کسی از ما انتقاد می کند، ولی ما نظر خودمان را نگوییم. در حالی که انتقاد او موجب خشم ما شده است. در این صورت با خشم خود چه کار می کنیم؟
———————————————–
منابع :
1- مقیم اسلام / مهدی / همسرداری با گاو بنفش، نشر 360 درجه، صفحه 159
2 – دانشنامه رشد
( دسته بندی و پیوند ویرایش مجدد توسط ؛ دفترمشاوره موسسه فرهنگی دانش، ج . ابراهیمی )