مهارت های زندگی ( 37 ) فصل پنجم؛ انواع موضوعات و سطوح مختلف مهارت های زندگی/قسمت هشتم : شناخت هیجان و راه های مدیریت و کارکرد مناسب آن (1 – مقدمه – تعریف )

هیجان در واقع پاسخی است که به احساسات مان می دهیم. افکار، باور ها و انتظاراتی که داریم پاسخ ما را در هیجان مشخص می کند. به همین دلیل یک هیجان می تواند پاسخ های متفاوتی را در افراد مختلف ایجاد کند. همچنین تغییرات جسمی مانند افزایش ضربان قلب ، گشاد شدن مردمک چشم یا افزایش تعداد تنفس را در هیجاناتی مانند ترس یا خشم ممکن است تجربه کنیم. این هیجانات بخشی طبیعی از زندگی افراد است که خصوصا در سن نوجوانی ممکن است پررنگ تر از دیگر سنین به نظر برسد. جلوهٔ چهره ای مهم‌ترین شکل ارتباط هیجانی هستند.

مبحث : فرهنگی پرورشی
عنوان اصلی : مهارت های زندگی
عنوان فرعی : توضیح مهارت شناخت هیجان و راه های مدیریت و کارکرد مناسب آن
عنوان فرعی تر : مقدمه ( تعریف )

مقدمه :
صدای ترمز شدید و صدای شدید تر خوردن ۲ تا ماشین به هم…
مرد اول ، از ماشین میپره بیرون در حین آماده شدن برای زدن مشت پای چشم نفر دوم میگه : گاریچی می پیچی جلوی من ؟…
مرد دوم در حال آماده شدن برای زدن لگد توی شکم مرد اول میگه : گاریچی خودتی کی بهت گواهینامه داده؟…
مرد سوم هیچ کاره اون وسط داد میزنه : مشت اول صد تومن…
در زندگی روزمره‌ی خود همواره با حوادث و اتفاقات مختلفی مواجه و یا از وقوع آن‌ها مطلع می‌شویم که هر یک از آن‌ها احساسات یا هیجاناتی را در ما پدید می‌آورند که یقیناً در شکل دادن رفتارهای ما تأثیر‌گذار است. مثلاً وقتی خوش‌حال هستیم به معنای آن است که اتفاق خوبی را پشت‌سر گذاشته‌ایم.
هنگامی که غمگین هستیم، احتمالاً حادثه‌ی ناگواری پیش آمده است. همه‌ی هیجانات و احساسات ما تجربه‌های درونی هستند که هنگام بروز رخدادها حس می‌کنیم. مانند : هیجان خشم، عصبانیت، عشق و محبّت، تنفّر، امید یا ناامیدی، غم، شادی، ترس، نگرانی و اضطراب و … .
از ویژگی پاسخ‌های هیجانی آن است که سریعتر از پاسخ‌های عقلی عمل می‌کند، ولی از دقت کافی برخوردار نیستند.
برای مثال: وقتی دوستمان به سلام ما پاسخ ندهد، ممکن است فکر کنیم رفتار او توهین و گستاخی به ما بوده، در نتیجه هیجان خشم در ما به وجود خواهد آمد، در صورتی که اگر فکر کنیم که احتمالاً، او امروز با مشکلی درگیر است و حالش خوب نیست، دیگر خشمگین نخواهیم شد و … ممکن است هیجان شبیه به دلسوزی را تجربه نماییم. اگر با حالات هیجانی مثل غم، خشم یا اضطراب درست رفتار نشود، تأثیر منفی بر جسم و روان‌ ما خواهند گذاشت و پیامدهای ناخوشایندی را برای سلامتی ما در پی‌خواهد داشت.
مدیریت بر هیجانات یکی از مهارت‌های مهم زندگی محسوب می‌شود، که ما نیز سعی می کنیم در این سری مقالات به آن پرداخته و بخشی از آن بیان کنیم.

تعریف ؛ هیجان چیست؟

• هیجان یعنی واکنش کلی ،شدید و کوتاه ارگانیسم به یک موقعیت غیره منتظره ،همراه با یک حالت عاطفی خوشایند یا ناخوشایند.

• هیجان یك واكنش احساسی، عاطفی و درونی در اثر عوامل و محرك‌ها ، است . فرد با توجه به ذهنیت خود آنها را تفسیر می‌كند ، هیجان تلفیقی از برداشت‌های ذهنی فرد و محرك‌های بیرونی است…

• اصولا هيجان يک احساس فردي است، يعني، ممکن است يک موقعيت معين فردي را کاملا خشمگين کند يا بترساند اما در مورد ديگري هيچ واکنشي به وجود نياورد.

• به عبارت دیگر ؛ هيجانات و احساسات تجاربي دروني هستند كه در مقابل رخدادهاي بيروني يا دروني در خود حس مي‌كنيم، مثل احساس خشم، غم، شادي، نگراني، ترس و غيره. تجربه احساسات گوناگون در افراد مختلف از نظر شدت و تأثير آن در رفتار بعدي، بسيار متنوع و متفاوت است.

• عصبانيت يك هيجان و يا احساس است، و فردي كه توانا در مديريت هيجانات باشد مي‌داند اين عصبانيت را چه وقت، كجا، با چه كسي و چگونه ابراز كند تا به جاي اينكه برايش دردسر توليد كند ، راه گشا باشد.

*معنای لغوی هيجان در فارسی :
هیجان در زبان فارسی كلمه ای است كه بیشتر برای بیان احساسات و حالات پرشور و پرانرژی به كار می رود.

معنای لغوی هيجان در ربان لاتین :

اصطلاح هیجان از ریشه لاتین Emovere  به معنی حرکت، تحریک و حالت تنش مشتق شده است. هیجان در زبان متداول با شور، احساس، انفعال و عاطفه معادل است.

هیجان ترجمه ی انگلیسی Emotion است. از نظر ریشه ی لغت ، Emotion یعنی عاملی که ارگانیسم را به حرکت در می آورد. مثلاً خشم عاملی است که فرد را از خود بی خود می کند: شادی ،غم، ترس و نگرانی نیز می توانند نمونه های خوبی از هیجان باشند.

در حال حاضر دو نوع کاربرد برای این واژه وجود دارد:  

1ـ اصطلاحی پوششی برای تعداد نامعيني از حالات ذهنی. این همان معنایی است که ضمن صحبت از عشق، ترس و نفرت مورد نظر است.  

2ـ برچسبی برای زمینه‌ای از تحقیقات علمی که به بررسی عوامل محیطی، فیزیولوژیکی و شناختی این تجربیات ذهنی می‌پردازد.

 علاوه بر اين كاربردها، اصطلاح هيجان مفاهيم ضمني ديگري نیز دارد:

حالات هیجانی به طور طبیعی، حاد تلقی می‌شوند و این حالات، تجارب ذهنی هستند که با احساسات تفاوت داشته و از نظر رفتاری با آشفتگی و اضطراب همراه هستند.

*تعریف كلمه هيجان در روان شناسی :

درست است که خشم ،ترس،اندوه، تنفر، شگفتی، حسادت، غبطه و شرمندگی ، همه جزء هیجان ها به حساب می آیند ، تعریف کردن همه ی این حالتها کار بسیار دشواری است. این حالتها بخش های مهم زندگی عاطفی را تشکیل می دهند، زیرا در موقعیتهای ذهنی مهم تجلی می کنند. ویژگی حالتهای هیجانی این است که اختلالهای روانی و فیزیولوژیک به همراه می آورند. بخش ظاهری این اختلالها جلوه ی هیجان نامیده می شود

دانشمندان فراوانی درباره هیجان تحقیق کرده‌اند. ويليام جیمز، اولین محققی است که برای هیجان یک الگوی فیزیولوژیکی ارایه داد و چارلز داروین یکی از اولین دانشمندانی بود که هیجان را به طور سیستماتیک مطالعه کرد.

  هدف او از نشان دادن هیجان در میان انسان‌ها، شاهدی برای نظریه تکامل‌اش بود. او در سال 1872 کتاب خود را با عنوان “ابراز هیجان در انسان‌ها و حیوانات” منتشر کرد.

  همگانی بودن حالت‌هاي چهره هنگام ابراز هیجان، تاییدی برای ادعای داروین مبنی بر ذاتی بودن واکنش‌ها و داشتن تاریخچه تکاملی برای هیجان‌ها می‌باشد.

ازنظر برخي روانشناسان براي بيان تمام حالات احساسي و رواني مثبت و منفي و علايم جسماني و رواني همراه آن به كار مي رود. به عبارت دیگر هيجان ، تغييرات جسمي و رواني است كه مستقيمآ به دنبال ادراك يك واقعيت تحريك كننده حاصل مي شود . مواردی چون خشم، ترس ، عشق ، محبت ، تنفر ، اميد، نا اميدي ، نگراني ، احساس حقارت ، غرور ، غم ، اندوه ،شادي ، تعجب ، شرم ، پشيماني ، دلسوزي و… از نمونه های قابل ذکر اشت.

هیجان ها در روان‌شناسی معمولاً به احساسها واکنش‌های عاطفی اشاره دارند، هر هیجان از سه مؤلفهٔ اساسی برخورد است:
1- مؤلفهٔ شناختی، افکار، باورها و انتظارهایی که نوع و شدت پاسخ هیجانی را تعیین می‌کنند. آنچه برای یک فرد فوق‌العاده لذت بخش است، ممکن است برای دیگری کسل کننده یا آزارنده باشد.

2- مؤلفهٔ فیزیولوژیکی که شامل تغییرات جسمی در بدن است. برای مثال، هنگامی که بدن از نظر هیجانی به واسطهٔ ترس یا خشم برانگیخته می‌شود، ضربان قلب زیاد می‌شود، مردمک‌ها گشاد می‌شوند و میزان تنفس افزایش می‌یابد. اکثر هیجان‌ها شامل یک انگیختگی کلی و غیر اختصاصی دستگاه عصب هستند.

3- مؤلفهٔ رفتاری، به حالت‌های مختلف ابراز هیجان‌ها اشاره می‌کند. جلوه‌های چهره‌ای، حالت‌های اندام و حرکت‌های بیانگر، و آهنگ صدا همراه با خشم، لذت، شادی، غم، ترس و هیجان‌های دیگر تغییر می‌کنند.

*علایم ظاهری هیجان :

جلوهٔ چهره ای مهم‌ترین شکل ارتباط هیجانی هستند. بررسی‌هایی که صورت گرفته‌اند، نشان می‌دهند که برخی از جلوه‌های خاصِ چهره‌ای، ذاتی هستند؛ و بنابراین، در همه جای دنیا آن‌ها را می‌شناسند.
هیجان‌ها متشکل از الگوهای پاسخ‌های فیزیولوژیکی و رفتارهای مخصوص به نوع هستند؛ و در واقع غالباً از نظر مردم هیجان همان احساسی است که به فرد دست می‌دهد؛ ولی هیجان یک رفتار است نه یک تجربهٔ خصوصی و پدیده‌ای است که در بقای نوع و تولید مثل نقش دارد.
از علایم هیجان میتوان به تپش قلب و بالا رفتن فشار خون اشاره کرد.

»»» در یک جمع بندی به زبان ساده می توان گفت که هیجان در واقع پاسخی است که به احساسات مان می دهیم. به دیگر بیان هیجان می تواند غم باشد که بیان آن گریه است یا خوشحالی باشد که بیان آن خنده است.
هیجانات افکار، باور ها و انتظاراتی که داریم پاسخ ما را به آن هیجان مشخص می کند. به همین دلیل یک هیجان می تواند پاسخ های متفاوتی را در افراد مختلف ایجاد کند. همچنین تغییرات جسمی مانند افزایش ضربان قلب، گشاد شدن مردمک چشم یا افزایش تعداد تنفس را در هیجاناتی مانند ترس یا خشم ممکن است تجربه کنیم. این هیجانات بخشی طبیعی از زندگی افراد است که خصوصا در سن نوجوانی ممکن است پررنگ تر از دیگر سنین به نظر برسد
————————————————————————————————————–
منابع :

1. پورافکاری، نصرت‌ا…؛ فرهنگ جامع روان‌شناسی – روان‌پزشکی، تهران، فرهنگ معاصر، 1373، جلد اول، ص 495.

2- زمینه روان‌شناسی؛ ص 63.

3- ویکی پدیا

4- تبیان