در این نوشته به تعریف گیاه کَبَر( Caper ) یا هندوانه کوهی، بیان خواص مرتبط با مغز ، حافظه و یادگیری و سایر خواص آن، روش تهیه و مصرف ، تذکرات لازم در مصرف و ذکر عوارض و مضرات آن خواهیم پرداخت. لازم است این مطلب را با صبر و حوصله بخوانید و آن را به نحوه مناسب تهیه نمایید. (دفترمشاوره موسسه فرهنگی دانش)
مبحث: پزشکی-بهداشتی
عنوان اصلی: تغذیه (عادات غذایی)
عنوان فرعی: تغذیه و یادگیری
عنوان فرعی تر : گیاهان مفید برای عملکرد حافظه و فعالیت های مغزی (کَبَر-Caper )
مقدمه ( معرفی) :
ممکن است از شنیدن نام این گیاه تعجب کرده باشید یا تابه‌حال حتی نام آن را هم نشنیده باشید.
کَبَر( Caper ) جوانه‌ی نارس گیاه «کاپاریس اسپینوزا» است. این گیاه به اسم دیگر هندوانه کوهی ، درختچه ای است خاردار و پر شاخ و برگ که اکثرا بر روی زمین گسترده شده با برگ های باریک و به رنگ سبز روشن و گل آن چهار قسمتی به رنگ سفید و بسیار معطر که وسط آن مانند مو است. میوه اش را خیار کبر می نامند و تقریبا به شکل و اندازه بلوط است. رنگ میوه آن سبز رنگ با خطوط موازی سبز و یا زرد کمرنگ است و داخل میوه آن قرمز و پر از دانه های کوچک و لزج است.
گیاه کَبَر علی رغم ظاهر کوچکش، ریشه بسیار محکم و طولانی با پوست ضخیم دارد که اغلب پس از خشک شدن از مغز چوبی آن جدا می شود. همچنین این گیاه ممکن است تا سی سال عمر کند.
کَبَر با داشتن ویتامین ها و مواد معدنی ازجمله ویتامین A و فیبر خواص درمانی فراوانی دارد.
گیاه کَبَر در پزشکی کهن یونانی و عرب مورد استفاده قرار می گرفته است.
مصرف ترشی کبر بیشتر در استان فارس و همدان مرسوم است.
زمانی‌که جوانه‌های این گیاه به‌اندازه‌ی یک نخود هستند، برداشت می‌شوند. سپس آنها را به‌کمک نور خورشید خشک می‌کنند و به‌خاطر طعم خاص‌شان ترشی می‌اندازند. براساس نتایج و بررسی‌های به‌دست‌آمده، از کَبَر، از زمان‌های قدیم و در غذاهای سومری استفاده می‌شده است.
اندازه‌ی کبر متغیر است. کبر می‌تواند اندازه‌ی یک دانه‌ی فلفل سیاه تا اندازه‌ی یک زیتون سبز کوچک باشد.
کبرهای بزرگتر طعم قوی‌تری دارند و اندازه‌های کوچک‌تر آن، رایحه‌ی قوی‌تری دارند.
دانه‌های کبر با دست چیده می‌شوند. کاپاریس به‌خاطر طعم و عطر منحصربه‌فردش و فوایدی که برای سلامتی دارد، معروف شده است.
محل رویش کَبَر :
کَبَر گیاهی بومی مدیترانه، در آب و هوای مرطوب و گرم کشورهای قبرس، ایتالیا، یونان، آفریقای شمالی و برخی مناطق آسیا به عمل می آید.
کَبَر در ایران همچنین در بلندی‌های بالای ۲۵۰۰ متر در استان ایلام، پارس، بوشهر، کرمانشاه، خوزستان ، کهگیلویه و بویراحمد، یزد،کرمان وجنوب استان کرمان(ارتفاعات روستای اسلام اباد شیبکوه شهرستان منوجان) می‌روید(به اسم محلی یاردون در ایلام شناخته می شود). در منطقه نوجین از بخش های شهرستان فراشبند در جنوب غرب استان فارس یکی از مرغوبترین میوه‌های گیاه کَبَر که به زبان بومی به آن لیجین یا لگجی گفته میشود به دست می‌آید و وارد بازارهای شهرستانهای همسایه به ویژه کازرون می‌گردد
گیاه کَبَر در شهر بدخشان افغانستان و هم در کشور های تاجکستان و ازبکستان می روید.این گیاه در استان کرمان شهرستان ارزوئیه فراوان یافت میشود و با نام دک و دهک شناخته میشود و همچنین در روستای سیمکوئیه در استان یزد از توابع شهرستان بهاباد نیز یافت می شود. در ضمن در شهرستان رامهرمز استان خوزستان به وفور یافت میشود اکثریت مردم رامهرمز به آن لگجی می گویند و بیشتر میوه رسیده کبر را بصورت خام می خورند و یه عده ای کم از مردم رامهرمز از کبر ترشی درست می کنند. در ضمن به عقیده مردم محلی غذای محبوب روباه در فصل بهار می باشد.
خواص این گیاه برای حافظه ، مغز وسیستم عصبی :
کَبَرها ( Caper) را یکی از منابع بسیار غنی «کوئرستین» است . «کوئرستین» نوعی «فلاونوئید» منحصربه‌فرد است که باعث بهبود جریان خون مغز ، کاهش میزان استرس اکسیداتیو و جلوگیری از ایجاد اختلال در حافظه میشود.
ریشه کَبَر جهت بهبود فالج و برخی از امراض سیستم عصبی که ناشی از افزایش سردی و یا رطوبات است بسیار نافع است.
سایر خواص :
ریشه کَبَر جزء گیاهانی است که خواص و کاربرد بسیار زیادی در درمان امراض دارد و از این رو حکما کاربردهای را برای آن در درمان انواع بیماری ها ذکر کرده اند.
1- کَبَر تهیه ده به شکل ترشی ؛ بازکننده گرفتگی های طحال و کبد است ( کبد را تقویت می کند) و جزء بهترین داروهای برطرف کننده مشکلات سپرز (طحال) نام برده شده است.شیخ الرئیس بوعلی سینا می فرماید: سپرز(طحال) را از ماده سودایی پاک کند و بعد از آن بهبود کامل حاصل شود.
2- پوست این گیاه مزه ی تند و گس و اثر آرام کننده، معرق و نرم کننده دارد و در رفع سرفه و آرام کردن حملات آسم مفید است. کاپاریس از گرفتگی و احتقان سینه جلوگیری می‌کند و خلط گلو را کاهش می‌دهد.
3- برای شستشوی روده ها و دفع کرم روده کارساز است.
4- در درمان دانه‌های پوستی سودمند بوده و خشکی پوست را کاهش می دهد. می‌توان برای آبرسانی به پوست، از این گیاه کوچک به‌طور مستقیم روی پوست استفاده کرد
5- پرورده کَبَر با سرکه و عسل دافع و خارج کننده سموم بدن و مدر سودا است.
6- همچنین ترکیب کَبَر با ادویه های معطر مانند سنبل الطیب، اسطوخودوس، اذخر و عسل تحلیل برنده و خارج کننده ترشحات لزج سینه است و چون قاطع بلغم است از این رو برای دردهای مفصلی و سیاتیک و نقرس چه بصورت خوراکی و چه ضماد آن نافع است.
7- کَبَر ترشح ادرار و حیض را زیاد می کند و برای بازشدن خون قاعدگی در موارد قطع آن در زنان جوان مؤثر است و نیروی جنسی را افزایش می دهد.
8- از میوه این گیاه که به خیار کَبَر معروف است ترشی خوشمزه ای بدست می آید که اشتهاآور است.
9- گل کَبَر گلی است که بیشتر از لحاظ دارویی مورد بررسی قرار گرفته حال آنکه گلی است بسیار معطر و به شدت خوشبوی که عطری لطیف به همراه اندکی تلخی دارد. باعث تعجب است که بوی این گل منطبق با مد عطرسازی روز دنیاست و با گران قیمت ترین عطرهای دنیا رقابت می کند و همانطور که قبلا اشاره شد این گیاه در نواحی مختلف جغرافیایی ایران بخوبی رشد می کند و شاید سرمایه گذاری بر روی اسانس این گل بتواند سود سرشاری راوارد کشور نماید.
10- کَبَر برای درمان بیماریهای نظیر واریس نیز بکار می رود.
11- کَبَر اگر باسرکه و عسل در هم آمیخته شود پادزهری قوی برای بیشتر مسمومیت ها بکار برده می شود.
12- گیاه کَبَر درد دندان را تسکین می دهد .
13- کَبَر برای درمان بواسیر کار می رود.
14- میوه کال و نرسیده گیاه کَبَر خاصیت ضد روماتیسمی دارد. در یونان باستان از کبر به‌عنوان مُسکنی برای تسکین دردهای ناشی از روماتیسم استفاده می‌شده است.
15- جوانه های ناشکفته و مولد گل آن اثر نیرو دهنده دارد.
16- جوانه های ناشکفته همچنین برای برای بیماری نقرس مفید است.
17- ریشه کَبَر از بخش های دیگر مفیدتر و پرخاصیت تر است.
18- یک قاشق غذاخوری کَبَر محتوی تنها ۲ کالری انرژی است. بنابراین برای کاهش کالری دریافتی‌تان گزینه خوبی است.
19- کَبَر یا همان کاپاریس ، سرشار از ترکیبات فلاونوئیدی مانند روتین و کوئرستین است. هر دویِ این ترکیبات خاصیت آنتی اکسیدانی دارند. آنتی‌اکسیدان‌ها اثرات مخرب رادیکال های آزاد را خنثی می‌کنند. بسیاری از بیماری‌ها مانند سرطان و بیماری های پوستی ناشی از فعالیت رادیکال‌های آزاد هستند.
روتین به گردش خون روان کمک می‌کند و در درمان آسیب‌های عروق خونی مؤثر است.
مطالعات اخیر فاش کرده است که کوئرستین خاصیت تسکین‌دهندگی، ضد التهاب، ضدباکتری و ضدسرطانی دارد.
20- ارزش غذایی : هر ۱۰۰ گرم کَبَر محتوی ۵ گرم کربوهیدرات، ۰٫۴ گرم قند، ۳ گرم فیبر، ۰٫۹ گرم چربی، ۲ گرم پروتئین، ۴ میلیگرم ویتامین C، مقدار ۱۳۸ IU (واحدی برای سنجش ویتامین‌های محلول در چربی) ویتامین A، مقدار ۲۴٫۶ میلیگرم ویتامین K، مقدار ۰٫۸۸ میلیگرم ویتامین E، مقدار ۰٫۶۵۲ میلیگرم نیاسین، مقدار ۰٫۱۳۹ میلیگرم ریبوفلاوین، مقدار ۱٫۷ میلیگرم آهن، ۲۹۶۰ میلیگرم سدیم، ۴۰ میلیگرم پتاسیم و ۹۶ کیلوژول انرژی است.
21- کَبَرمحتوی مواد معدنی‌ای مانند آهن، کلسیم، مس و مقادیر بالایی از سدیم است.
– کلسیم در تقویت و استحکام استخوان ها و دندان‌ها مؤثر است.
– مس با برخی پروتئین‌ها ترکیب شده و آنزیم‌هایی به‌وجود می‌آورد که به انجام برخی واکنش‌های بدن کمک می‌کنند.
– آهن به عضلات کمک می‌کند تا اکسیژن را ذخیره یا از آن استفاده کنند. آهن بخشی از آنزیم‌هایی است که در هضم غذا در بدن نقش دارند.
22- کَبَر حاوی ویتامین های مختلف است. این گیاه خوشمزه منبع خوبی از ویتامین‌های K، A، نیاسین (B۳) و ریبوفلاوین (B۲) است.
– ویتامین A به بینایی کمک می‌کند و دیدن در نور کم را برای ما آسان می‌کند. این ویتامین خطر بروز برخی سرطان‌ها را کاهش می‌دهد. این ویتامین در مبارزه با برخی عفونت‌ها به بدن کمک و سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند.
– ویتامین K نقش حیاتی در سلامت استخوان‌ها دارد. این ویتامین خطر تشکیل لخته های خونی در بدن را کاهش می‌دهد.
– نیاسین از بدن در برابر بیماری های قلبی-عروقی محافظت و به عملکرد شناختی، عصبی و دستگاه گوارش افراد کمک می‌کند.
– ریبوفلاوین به بدن کمک می‌کند تا غذا را به سوخت تبدیل کند و در تأمین انرژی بدن نقش داشته باشد. همچنین این ویتامین به انجام عملکرد غدد فوق کلیوی کمک می‌کند. درنتیجه در حفظ سلامت دستگاه عصبی مؤثر است.
23- کبر منبع خوبی از فیبر است. فیبر موجب کاهش یبوست میشود. یک قاشق غذاخوری کاپاریس محتوی ۰٫۳ گرم فیبر است. این میزان معادل ۳ درصد نیاز روزانه‌ی بدن به فیبر است.
24- تأثیرات برخی از مواد مضر را از بین می برد. افرادی که در رژیم غذایی خود از مقادیر بالای چربی و گوشت قرمز استفاده می‌کنند، باید بیشتر کبر مصرف کنند. زیرا در اثر مصرف این غذاها برخی مواد مضر در بدن تولید می‌شوند که کاپاریس آنها را نابود می‌کند. این مواد می‌توانند موجب بروز سرطان‌ها و بیماریهای قلبی-عروقی بشوند.
25- کبر در درمان نفخ و نیز درمان درد معده مؤثر است. همچنین این جوانه‌ها در بهبود اشتها مؤثرند.
26- کبر به کنترل و درمان دیابت کمک می‌کند. کبر محتوی مواد شیمیایی‌ای است که به کنترل قند خون کمک می‌کنند. البته اگر از داروهای کاهنده‌ی قند خون استفاده می‌کنید، کاپاریس را در مقادیر بالا مصرف نکنید. زیرا ممکن است موجب کاهش بیش‌ازحد قند خون بشوند.
27- کمک به رویش مو
کبر سرشار از ویتامین B و آهن است. به‌همین‌دلیل در برخی محصولات مو از آن استفاده میشود. ویتامین B و آهن به رشد موها کمک می‌کنند. ویتامین B در گردش خون نیز تأثیر بسزایی دارد. بنابراین به سلامت عمومی مو نیز کمک می‌کند، زیرا گردش خون یکی از الزامات برای داشتن موهای شفاف و سالم است. آهن نیز به جلوگیری از ریزش مو کمک می‌کند.
طرز تهیه :
– کَبَر به شکل خام و به عنوان میوه هم مصرف می شود. اگر مزه تند و گس و طعم آن را نمی پسندید ، برای استفاده از خواص این گیاه مفید می توانید آن را به چیز های دیگری مثل سالاد خود اضافه کرده و بخورید.
– میوه کال و نرسیده گیاه کَبَر که طول آن به 1 تا 2 سانتی متر می رسد برای تهیه ترشی بکار میرود .انواع بزرگتر آن که حداکثر چهار سانتی متر درازا دارد به شکل خام و به عنوان میوه مصرف می شود.دانه ای آن به رنگ سیاه بوده و محتوی شکلی آن قرمز رنگ است وبه همین دلیل به آن خاویار سبز نیز می گویند.
– ابتدا کَبَرها را شسته و دم آن را گرفته و در آب جوشیده و سرد شده بریزید به مدت 5 ال 6 روز کبرها را در آن ریخته و طی این مدت هر روز آب نمک آن را عوض و در یخچال نگهداری کنید.پس از آن هندوانه کوهی یا همان کبر را از آب نمک خارج کرده و با آب روی حرارت گذاشته و وقتی به جوش آمد آب آن را دور بریزید و مجددا یکبار این کار را تکرار کنید تا تلخی آن گرفته شود و دقت کنید زیاد نجوشد چون ترشی هندوانه کوهی شما نرم می شود.
کبر را بعد از جوشیده روی صافی بریزید تا آبش برود یک ساعتی صبر بکنید و هندوانه کوهی ها را در شیشه مخصوص ترشی ریخته و روی آن سرکه بریزید. چنانکه دوست داشتید کمی هم نمک اضافه کنید در آن را محکم کرده و در جای خنک و یا در یخچال نگهداری کنید. بعد از 20 روز الی یکماه ترشی آماده است.
عوارض جانبی گیاه کبر (کاپاریس) :
– اگر می‌خواهید رژیم غذایی کم سدیمی داشته باشید، باید از مصرف کاپاریس خودداری کنید. زیرا کاپاریس منبع سرشار از سدیم است.
– یکی از علائم مصرف بیش‌ازحد کبر، تشنگی شدید است. بنابراین با مشاهده‌ی این علامت، مصرف آن را کاهش بدهید.
– کاپاریس به‌خاطر داشتن مقدار زیاد سدیم، می‌تواند آب زیادی را در خود نگه دارد. بنابراین این امر احتمال بروز نفخ را در شما افزایش می‌دهد. درنتیجه از مصرف بیش‌ازحد کاپاریس خودداری بکنید.
– اگر فشار خون بالا دارید، باید از مصرف کبر خودداری کنید. زیرا سدیم اضافی با نگه‌داشتن آب موجب افزایش حجم خون میشود. مصرف مقدار زیاد سدیم بدن را در معرض بیماری های قلبی قرار می‌دهد.
– یکی دیگر از عوارض جانبی مصرف زیاد کبر ، افزایش خطر پوکی استخوان است. زیرا سدیم با کاهش تراکم استخوان می‌تواند باعث ضعف آن بشود. همچنین سدیم مانع از جذب کلسیم توسط بدن میشود. کلسیم برای ساخت استخوان و حفظ سلامت آن ضروری است. ضعف استخوان می‌تواند به بروز پوکی استخوان منتهی بشود. اگر به پوکی استخوان مبتلا هستید، بهتر است از مصرف کبر خودداری بکنید.
– اگر باردار هستید یا عمل جراحی در پیش دارید نیز باید از مصرف کبر خودداری بکنید.
—————————————————————————————————–
ماخذ : از چند منبع از جمله ؛ بیتوته ( www.beytoote.com ) و wikipedia.org — tandorostan.org — sabalaneh.ir
دسته بندی و ویرایش ( دفترمشاوره موسسه فرهنگی دانش )
آخرین دیدگاه‌ها